Ի՞նչ են իլյուզիաները պատմում մեր ուղեղի մասին․ 6 խաբկանք, որոնք «անհարմար դրության մեջ կդնեն» ձեր ուղեղին

Ասում են՝ տեսնելը նշանակում է հավատալ։ «Մի՞թե», – կհարցնեն իլյուզիաները։ Պե՞տք է արդյոք վստահել այն ամենին, ինչ տեսնում ենք։ 

Օրինակ, վերցնենք այս հայտնի տեսողական փորձը․ Ձեզ թվաց, որ կապույտ շրջանակներից մեկը մյուսից մե՞ծ է։ Դուք միակը չեք։ Բայց իրականությունն այն է, որ դրանք միանգամայն հավասար են։

Լավագույն տեսողական խաբկանքները մարտահրավեր են նետում իրականության մեր ընկալմանը։ Հայտնի նյարդաբան, դոկտոր Բո Լոտտոյի խոսքերով․ «Ուղեղը իրականում էվոլյուցիայի չի ենթարկվել նրա համար, որ աշխարհը տեսնի այնպիսին, ինչպիսին այն կա… Ուղեղը զարգացել է՝ տեսնելու այն աշխարհը, որն օգտակար է տեսնել»: 

Իլյուզիաների թանգարանում մեկ անգամ հայտնվելը փոխելու է ձեր պատկերացումն այն մասին, թե ինչպես է կառուցված մեզ շրջապատող իրականությունը։

Մենք իրար գլուխ ենք հավաքել 6 իլյուզիա, որոնք, կարծես, ձեռնոց են նետում մեր ուղեղին։

1. Տրոքսլերի էֆեկտ

Նայեք այս «պղտոր» պատկերի կենտրոնին՝ առանց աչքերը թարթելու: Մի քանի վայրկյան հետո ի՞նչ եք տեսնում։ Պատկերը սկսեց անհետանա՞լ:

Այս տեսողական երևույթը, որը կոչվում է Troxler Effect, 1804 թվականին հայտնաբերել է շվեյցարացի բժիշկ Իգնազ Պոլ Վիտալ Տրոքսլերը։ Այն բացահայտում է, թե ինչպես է մեր տեսողական համակարգը հարմարվում զգայական գրգռիչներին: Մեր նեյրոնները դադարում են արձագանքել անփոփոխ գրգռիչներին, այս դեպքում՝ ֆոնի ստատիկ մշուշոտ պատկերին, ինչը հանգեցնում է նրան, որ պատկերը անհետանում է մեր գիտակցությունից:

3․ Մանուշակագույնի հետապնդում (գույն)

20 վայրկյան ուշադիր նայեք պտտվող մանուշակագույն շրջանակների կենտրոնին։ Դուք կսկսեք տեսնել կամ կանաչ կետ, որը կամ պտտվում է շրջանաձև, կամ կանաչ շրջանակ։ Այս խաբկանքը հայտնի է նաև որպես «pac-man» իլյուզիա։ Սա մեր «ցանցաթաղանթի բացասական հետնապատկերի» արդյունքն է․ այսինքն, մեր տեսողական ընկալումը փորձում է չեզոք գույնի վրա լրացնել տարածության կամ հետնապատկերի բացերը։

4․ Պոգգենդորֆի խաբկանք (երկրաչափական)

Նայեք ձախ կողմում գտնվող պատկերին. Վստահաբար սև գիծը կապույտ գծի շարունակությունն է, այնպես չէ՞: Իրականում սև գիծը համընկնում է կարմիրին, ինչպես երևում է աջ կողմի պատկերում։

Այս խաբկանքն անվանվել է ի պատիվ գերմանացի ֆիզիկոս Յոհան Պոգենդորֆի, որն առաջին անգամ 1860 թվականին նկարագրեց երևույթը։ Պոգգենդորֆի խաբկանքը բացահայտում է, թե ինչպես է մեր ուղեղն ընկալում խորություններն ու երկրաչափական ձևերը, բայց այս տեսողական խաբկանքի պատճառը դեռևս պատշաճ կերպով բացատրված չէ:

5․ Շեփարդի սեղաններ

Շեփարդի սեղաններն իրենց անվանումը ստացել են ի պատիվ գիտնական-կոգնիտիվիստ Ռոջեր Շեփարդի, որը դեռևս 1990 թվականին հրապարակել ու բացատրել էր այս իլյուզիան։ Կարող է թվալ, թե այս երկու սեղանները միանգամայն տարբեր ձև ունեն․ մեկը նեղ ու երկար է, մյուսը՝ կարճ ու լայն։ Բայց, ըստ էության, միևնույն չափի ու ձևի սեղաններ են, պարզապես տեղաշարժված են այնպես, որ մեկը լինի հորիզոնական, մյուսը՝ ավելի ուղղահայաց։

Խորամանկությունը կապված է նույն դիտանկյան հետ, ինչ ընկած է երկաթգծերի լուսանկարի հիմքում․ գնացքի գծերը թվում են գրեթե ուղղահայաց, բայց մեր ուղեղը գիտի, որ դրանք այդպիսին են թվում միայն այն պատճառով, որ հեռանում են մեզնից։

Այդպես, մենք տեսնում ենք ոչ թե 2D գծեր, այլ 3D հետքեր։ Մեր ուղեղը նույն կերպ է մեկնաբանում Շեփարդի սեղանը։ Տեսնելով ուղղահայաց գրծեր՝ մեր ուղեղն ընկալում է, որ դա ձգվում է հեռավորության մեջ, ինչը կնշանակի, որ ձախ կողմի սեղանը շատ ավելի երկար է թվում, քան իրականում կա։ Խաբկանքը, իհարկե, կար դեռևս 1850-ականներին, երբ հոգեբան Ադոլֆ Ֆիկը նկատեց, որ մարդիկ սովորաբար հակված են ուղղահայաց գծերն ավելի երկար համարել, քան հորիզոնականները։ Բայց թե դրա հիմքում ինչ կար թաքնված, բացատրված չէր մինչև Շեփարդը։

6․ Միրաժներ

Խաբկանքների մեծ մասը ծագում են նեյրոգիտության ու հոգեբանության պատճառով, բայց կան որոշները, որ կապված են ֆիզիկայի օրենքների հետ։ Օրինակ՝ միրաժները։

Միրաժներն առաջանում են ջերմաստիճանի տատանումների հետևանքով, երբ տաք օդի շերտը հողի վրա «հանդիպում» է ավելի սառը օդի։

Լույսի ճառագայթն օդում բեկվում է ճիշտ այնպես, ինչպես ջրում, բայց դրա ճկման աստիճանի կախված է օդի ջերմաստիճանից։ Եթե տաք օդի շերտը հողի վրա բավականին հաստ է ու բավականաչափ տաք, այն կարող է գրեթե հայելու էֆեկտ ունենալ՝ ընկնող լույսն անդրադարձնելով ձեր աչքերին ու ստեղծելով միրաժ։ Քանի որ օդը բավականին տուրբուլենտ է, միրաժներն այնպիսի տպավորություն են թողնում, ասես լույսն անդրադառնում է ջրից։ Ահա թե ինչու, երբ դուք լսում եք, թե մեկն անապատում ջուր է տեսել, չպետք է տրվեք ուրախությանը։ Դա, ամենայն հավանականությամբ, ընդամենը միրաժ էր։

Ավելի շատ իլյուզիաներ անձամբ տեսնելու և նույնիսկ դրանք շոշափելու կամ խաբկանքի դերակատար դառնալու համար բաց մի թողեք Իլյուզիաների թանգարան այցելելու հնարավորությունը։

[ Իլյուզիաների թանգարան Գյումրիում։  ԳՆԵԼ ՏՈՄՍ ]